Białostockie getto zostało utworzone 26 lipca 1941 r. niespełna miesiąc po zajęciu miasta przez niemieckie wojska. Na 40 ha zamknięto - jak szacują historycy - ok. 40 tys. Żydów. Getto zlikwidowano w sierpniu 1943 r. - wybuchło w nim wówczas powstanie, które trwało od 16 do 25 sierpnia.

W sobotę rano przy pomniku upamiętniającym bohaterów getta wojewoda podlaski Jacek Brzozowski złożył kwiaty oddając hołd wszystkim ofiarom Zagłady.

Zagłada współmieszkańców

Pamięć o tym miejscu zbrodni dokonanej na naszych współmieszkańcach musi pozostawać żywa. To nasz obowiązek wobec społeczności budującej to miasto, jego kulturę i tożsamość przez kilka setek lat - powiedział Brzozowski cytowany w informacji zamieszczonej w sobotę w mediach społecznościowych.

W piątek kwiaty pod pomnikiem bohaterów getta złożyli prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski, a także wicemarszałek województwa podlaskiego Wiesława Burnos.

Getto zajmowało część Białegostoku, którą obecnie wyznaczają ulice: Lipowa, Henryka Sienkiewicza, Towarowa i Poleska. W poprzednich latach w miejscach, gdzie były bramy getta, odsłonięto upamiętniające je tablice, które umieszczone są w chodniku.

W getcie panowało przeludnienie, znaczną część stłoczonych w nim osób zmuszono do katorżniczej pracy na rzecz niemieckiego przemysłu wojennego. W styczniu 1943 roku podjęto decyzję o likwidacji getta.

Likwidacja getta

5 lutego 1943 r. rozpoczęła się pierwsza akcja likwidacyjna. W ciągu tygodnia wyłapywano Żydów wytypowanych do wywózki do obozów zagłady. Niemcy rozstrzelali wówczas ok. tysiąca osób, a do obozu zagłady w Treblince wywieziono 12 tys.

Kolejna akcja likwidacyjna miała miejsce w sierpniu 1943 roku, jej efektem był wybuch powstania w getcie (16-25 sierpnia 1943 roku). Powstanie to historycy uważają za drugi pod względem wielkości - po Warszawie - zryw ludności żydowskiej w walce z hitlerowcami. Główne walki toczyły się 16 sierpnia, w kolejnych kilku dniach broniły się już tylko pojedyncze punkty oporu.

W ramach likwidacji getta, w dniach 17-20 sierpnia 1943 roku Niemcy umieścili w kamienicy przy ul. Fabrycznej ok. 1,2 tys. dzieci. Ponieważ rozeszły się plotki, że mogą one uniknąć zagłady i czeka je lepsza przyszłość, część rodziców wręcz prosiła hitlerowców, by zabrali ich dzieci. Miały one od 5 do 14 lat. Oddzielnym transportem, wraz z opiekunami wysłano je do getta w Terezinie w obecnych Czechach, gdzie przebywały ok. sześciu tygodni. Dzieci miały być wymienione na jeńców niemieckich, ale ostatecznie zginęły w Auschwitz.

Przed wojną w Białymstoku mieszkało około 50 tys. Żydów, a miasto było znaczącym ośrodkiem kultury i religii żydowskiej. Według szacunków, z tej społeczności, po powstaniu i wywózkach do obozów, ocalało zaledwie kilkaset osób.

źródło: PAP | red: tk